Sự ra đời của Luật Hòa giải ở cơ sở năm 2013 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã đánh dấu một bước phát triển mới quan trọng trong công tác hòa giải ở cơ sở, đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn khi mà các mâu thuẫn, tranh chấp, vi phạm pháp luật trong đời sống của cộng đồng dân cư ngày càng tăng về số lượng và đa dạng, phức tạp về nội dung mâu thuẫn, tranh chấp. Việc thực hiện Luật Hòa giải ở cơ sở trên toàn quốc đã tác động tích cực đến đời sống xã hội, tạo cơ sở pháp lý toàn diện, đầy đủ và vững chắc cho hoạt động hòa giải ở cơ sở đi vào nề nếp, thống nhất và hiệu quả, qua đó khẳng định vị trí và vai trò quan trọng của công tác hòa giải ở cơ sở trong đời sống xã hội. Tuy nhiên, thực tế lực lượng hoà giải viên làm công tác hòa giải ở cơ sở vẫn còn một số mặt hạn chế nhất định, nhất là trình độ chuyên môn. Từ đó, nhiều vụ việc tranh chấp kéo dài, từ đơn giản trở nên phức tạp; tỷ lệ hòa giải thành không cao; vụ việc khiếu nại, khởi kiện ở hầu hết 12/12 xã, thị trấn đẩy lên cấp huyện tăng dần, tạo áp lực xử lý cho các ngành chuyên môn, hữu quan, đồng thời làm phức tạp hơn tình hình an ninh, trật tự, an toàn xã hội.
Xuất phát từ nhu cầu thực tiễn đó, Phòng Tư pháp đã tham mưu Ủy ban nhân dân huyện Tam Nông ban hành Quyết định số 51/QĐ-UBND-TL ngày 17 tháng 5 năm 2018 về việc thành lập Tổ tư vấn chuyên môn và pháp luật hỗ trợ công tác hòa giải ở cơ sở (đã được củng cố, kiện toàn tại Quyết định số 227/QĐ-UBND-TL ngày 05 tháng 3 năm 2024). Các thành viên được cơ cấu trong Tổ tư vấn là những người am hiểu về pháp luật có kinh nghiệm thực tiễn, đại diện lãnh đạo ở các ngành: Phòng Tư pháp, Tòa án nhân dân huyện, Công an huyện, Chi cục Thi hành án dân sự, Viện Kiểm sát nhân dân huyện, Phòng Tài nguyên và Môi trường, Thanh tra huyện, Văn phòng Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân huyện, Hội Luật gia. Tổ có phân công Tổ trưởng, Tổ phó (Phòng Tư pháp) và các thành viên với nhiệm vụ chính là:
Hướng dẫn tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật về hòa giải ở cơ sở; lồng ghép việc thực hiện pháp luật về hòa giải ở cơ sở với xây dựng và thực hiện quy ước, hương ước ở khóm, ấp; Tư vấn, hỗ trợ, cung cấp thông tin miễn phí về chính sách, pháp luật liên quan cho các Tổ trưởng Tổ hòa giải và hòa giải viên; phối hợp tổ chức tập huấn, hướng dẫn, cập nhật kiến thức pháp luật, kỹ năng, nghiệp vụ hòa giải ở cơ sở cho các hòa giải viên; tạo điều kiện để các Tổ hòa giải, Tổ trưởng Tổ hòa giải, hòa giải viên thực hiện tốt trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ theo đúng quy định của pháp luật. Danh sách từng thành viên, chức vụ, đơn vị công tác, số điện thoại, lĩnh vực tư vấn được kèm theo Quyết định gửi đến các ban, ngành huyện và các xã, thị trấn, đồng thời phổ biến trực tiếp đến các Chi, Tổ hội ở khóm, ấp để tạo điều kiện thuận lợi nhất cho hoạt động tư vấn thông suốt từ cơ sở đến huyện.
Qua thời gian hoạt động, với sự nỗ lực của các thành viên trong Tổ tư vấn pháp luật thông qua hoạt động phổ biến, hướng dẫn, giải đáp pháp luật, trong năm 2023 đã thực hiện được 112 lượt điện thoại và 36 lượt người tư vấn trực tiếp; đối tượng chủ yếu là công chức, viên chức chuyên môn, các thành viên Tổ hòa giải và người dân trên địa bàn huyện. Tỷ lệ hòa giải thành trên địa bàn huyện từ sau khi Tổ tư vấn được thành lập, đi vào hoạt động không ngừng được tăng lên cụ thể cuối năm 2023 tỷ lệ hòa giải thành 90,4%.
Các thành viên trong Tổ tư vấn đã dần có tính chủ động, kịp thời, trách nhiệm, đáp ứng được yêu cầu thực hiện chức năng, nhiệm vụ lĩnh vực tư vấn, nhất là trong điều kiện kinh tế thị trường; từng bước đáp ứng được những yêu cầu bức xúc, chính đáng của người dân. Qua đó, bước đầu khẳng định về chất lượng và hiệu quả tổ tư vấn pháp luật của huyện đã góp phần nâng cao hiểu biết pháp luật cho cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân trong thực hiện quyền và lợi ích chính đáng của mình thông qua tổ tư vấn pháp luật, từ đó góp phần nâng cao hiểu biết, xây dựng ý thức chấp hành pháp luật cho cán bộ, công chức, viên chức và Nhân dân trên địa bàn huyện.
Thời gian gần đây, 12/12 xã, thị trấn đã thành lập câu lạc bộ Hòa giải và đi vào hoạt động; vai trò, trách nhiệm của các thành viên Tổ tư vấn tiếp tục được phát huy hơn, với tần suất tư vấn trực tiếp, qua Zalo, điện thoại, cung cấp tài liệu hướng dẫn nghiệp vụ, phổ biến pháp luật cho các Câu lạc bộ, thành viên Câu lạc bộ tăng lên, định hướng sinh hoạt, nghiệp vụ hòa giải, xử lý tình huống cụ thể… đã mang lại hiệu quả cao.
Có thể nói với nội dung và cách thức triển khai đa dạng, phù hợp với từng đối tượng, hoạt động tư vấn của Tổ tư vấn trong thời gian qua đã thực sự trở thành yếu tố quan trọng, không thể thiếu, góp phần nâng cao hiệu quả công tác tư vấn (nói riêng), phổ biên giáo dục pháp luật (nói chung), nâng cao nhận thức và ý thức chấp hành pháp luật cho Nhân dân, phục vụ hiệu quả nhiệm vụ chính trị, phát triển kinh tế – xã hội trên địa bàn huyện./.
Thùy Nga